Każde ze zdjęć zobaczysz w trzech wariantach - A, B, C. Jedno z nich jest nieco inne od pozostałych. Możemy podpowiedzieć, że różnica ukrywa się zazwyczaj w najbardziej charakterystycznym elemencie wyglądu danego psa. Sprawdź, jak szybko uda Ci się znaleźć różnicę. Jeśli nie dałeś rady, nic nie szkodzi, poniżej znajdziesz Bosman, 5 lat. Pierwsze dni jesieni witamy w jej kolorach właśnie! Poznajcie złotą polską psinkę - Bosmana! Uśmiecham się do Ciebie, Chronić stado pomagając wilczarze zębate psa, ale przebiegłość dzikiej bestii czasem przeważa. A jeśli masz wątpliwości, otwórz kategorie, w którym gry o wilkach gotowych ujawnić sekret i jawną odchyla głównych bohaterów. Wypas owiec w padoku i spokoju pasterz, wiedząc, że nie wydostać się z ogrodzenia. Znajdź psa wśród kotów. Jeśli masz się za spostrzegawczą osobę, mamy dla Ciebie wyzwanie. Na obrazku wśród kotów ukrył się pies. Odie znajduje się gdzieś pomiędzy licznymi postaciami Garfielda. Spróbuj dostrzec go w mniej niż 10 sekund! Wtedy nikt nie będzie miał wątpliwości, że możesz pochwalić się sokolim wzrokiem. Świąteczna łamigłówka bije rekordy popularności w Internecie, a ci, którzy podjęli wyzwanie, by odnaleźć zaginionego psiaka w tłumie misiów dzielą się swoimi wynikami. Póki co rekord należy do osoby, która dostrzegła pieska w czasie 2 minut i 49 sekund. Poniżej publikujemy rozwiązanie zagadki. Fot. Charakterystyka dużego psa Wśród specjalistów istnieją własne kryteria, według których klasyfikują psy według ich siły, wielkości i stopnia agresji. Aby podkreślić zwierzęta w kategorii "Najpotężniejsze psy świata" trenerzy psów określili następujące parametry: wysokość w kłębie powinna wynosić od 60 cm, a waga od 50 kg. Historia Udomowienia Psów. Nikt nie wie, w jakim momencie psy stały się najlepszym przyjacielem człowieka. To był długi proces począwszy od epoki lodowcowej do dzisiejszych poduszkowych piesków z pokazów mody. Wszystko zaczyna się od wilka. Około 12 000 do 14 000 lat temu, prawdopodobnie z powodu zmian klimatycznych, człowiek i wilk zgromadzone w dużych kojcach lub na okólnikach powodują duży niepokój wśród zwierząt oraz stwarzają zagrożenie urazem zarówno dla owiec, jak i dla pracowników obsługujących. Należy pamiętać, że owce – mimo panoramicznego widzenia – nie widzą w obszarze znajdującym się bezpośrednio za zadem. Zobacz imienne miski dla psa. 40, 00 zł. Metalowa Miska Antypoślizgowa Grawer imię PSA 0,47. 2 osoby kupiły. 49, 99 zł. Metalowa Miska Antypoślizgowa Grawer imię PSA 1,89. 2 osoby kupiły. 111, 90 zł. IMIĘ Stojak Miski 0,45 l Podstawka psa kota BUFET. Relacja psa i człowieka rozpoczęła się najprawdopodobniej w okresie od 12 do 15 tys. lat temu. Niektóre dowody archeologiczne (odnaleziony szkielet psa) wskazują jednak, że pierwsze psy żyły już znacznie wcześniej, nawet 30–40 tys. lat temu. Najstarsze pozostałości psa domowego odkryto na terenie Syberii, w górach Ałaj. GYrj. Aż 29 owiec zostało zagryzionych w zagrodzie pasterskiej. Ogrodzenie dwukrotnie sforsowały psy, które wcześniej uciekły ze swojego podwórza oddalonego o kilka kilometrów od pastwiska. Ich właścicielowi grozi kara grzywny za to, że nie zachował właściwych środków ostrożności przy trzymaniu zwierząt. Pierwszy raz do tego przykrego zdarzenia doszło na samym początku maja. Wówczas, do zagrody zakradły się dwa psy, które zagryzły lub raniły (w większości poważnie) aż 26 owiec. Chociaż po przybyciu na miejsce właściciela hodowli psy były jeszcze na miejscu i wezwano rakarza to nie udało się ich schwytać. Sytuacja powtórzyła się po raz drugi w minioną niedzielę. Tym razem ?łupem? psów padło 9 pozostałych przy życiu owiec ze stada. Wśród atakujących psów były te same osobniki. Tym jednak razem policjanci z pomocą pokrzywdzonego rolnika ustalili właściciela agresywnych psów. Był to mieszkaniec wsi oddalonej o kilka kilometrów od pastwiska. 44-leni mężczyzna rozpoznał na zdjęciach swoje psy i zabrał je z miejsca, w którym zniszczyły całe stado owiec. Dzisiaj posiadacz psów, które najpierw opuściły swoje podwórko, a potem zaatakowały owce usłyszał zarzuty ich niewłaściwego przetrzymywania, co skutkowało ucieczką. Grozi mu za to kara grzywny. Pokrzywdzony rolnik będzie mógł też dochodzić od niego rekompensaty za szkody powstałe w swojej hodowli. Najładniejsze psy – owczarek niemiecki Kwintesencją psiego piękna jest cieszący się niesłabnącą od dziesięcioleci wśród Polaków sympatią jest owczarek niemiecki. Nie bez powodu uchodzi on za najładniejszego psa świata. Na pewno nie jest psem dla każdego. Popularność zyskał dzięki swojej wszechstronności i eleganckiemu wyglądowi. Bynajmniej nie wywodzi się od wilka – o co jest często posądzany. Jednak przypomina go z racji wyglądu i niezwykłej sprawności. Owczarek niemiecki niegdyś strzegł domostw swoich opiekunów oraz pilnował stad owiec. Odznacza się harmonijną budową, płynnym sposobem poruszania się, piękną kufą. Do dziś owczarki te pełnią służbę w policji, straży granicznej, wojsku. Plusy rasy: bardzo wierny,inteligentny,podatny na szkolenie,doskonały stróż i obrońca,nadaje się do domu ze starszymi dziećmi. Minusy rasy: może mieć skłonność do włóczęgostwa,wymaga codziennego treningu,należy kupić go w sprawdzonej hodowli, gdyż rasa ta obciążona jest wieloma schorzeniami,zaniedbany wychowawczo może stać się psem niebezpiecznym. Najpiękniejsze rasy psów – dog niemiecki Dog niemiecki jest jedną z najpiękniejszych ras. To prawdziwy pełen majestatu olbrzym. Jego wzrost to minimum 80 cm w kłębie. Jest jednym z najładniejszych psów. Płaskorzeźba ze świątyni babilońskiej z około 2000 roku przedstawia trzymanego na smyczy psa zbliżonego wyglądem do doga. Dog niemiecki ma mocny kościec, wyrazistą głowę, majestatyczny, elegancki ruch oraz zrównoważoną psychikę. Na wystawach psich piękności oceniane są w trzech grupach ze względu na umaszczenie: żółte i pręgowane,czarne i arlekiny (białe w czarne, nierozlewające się plamy),błękitne. Plusy rasy: pies elegancki i reprezentacyjny,posiada łagodne usposobienie,ma wysoki próg pobudliwości,jest dobrym, niekonfliktowym towarzyszem rodzin z dziećmi. Minusy rasy: z powodu dużych rozmiarów nie nadaje się do małych mieszkań,żyje krótko,jest drogi w utrzymaniu,ma skłonność do dysplazji i skrętu żołądka. Nowofundland Za najpiękniejszego psa na świecie uchodzi również nowofundland. To pies duży, jego waga często przekracza 68 kg. Ma wydłużoną sylwetkę, szeroki grzbiet, masywną głowę. Najbardziej przykuwa uwagę piękna, gęsta szata tego łagodnego olbrzyma. Składa się w błyszczącego włosa okrywowego i obfitego podszerstka. Umaszczenie psa może być czarne, brązowe lub łaciate. Plusy rasy: łagodne, niekonfliktowe usposobienie,dobry stróż posesji,może mieszkać z rodziną z dziećmi. Minusy rasy: wysoki koszt utrzymania,ze względu na duże rozmiary nie nadaje się do mieszkania,może mieć skłonność do dysplazji i skrętu żołądka. Sznaucer olbrzym Sznaucer olbrzym jest dość dużym psem. Osiąga w kłębie około 70 cm. Jego sylwetka zamyka się w kwadracie. Pies ten ma długą i wąską głowę. Jego szata składa się z miękkiego podszerstka i twardego i grubego włosa okrywowego. Umaszczenie jest jednolicie czarne lub, znacznie rzadziej, tzw. pieprz i sól. Ten najładniejszy pies zwraca uwagę nie tylko pięknym wyglądem, ale i wspaniałym charakterem. Plusy rasy: niezwykłe opanowanie,łatwość szkolenia,bardzo przywiązany do opiekuna,dobre zdrowie,elegancki i bardzo reprezentacyjny wygląd. Minusy rasy: wymaga konsekwentnego szkolenia,należy go trymować,wymaga dużo ruchu i zajęcia. Border collie Za najładniejszego psa na świecie można uznać również border collie. Rasa ta uznawana jest powszechnie za najlepszego na świecie psa pasterskiego. Pierwsze wzmianki o tej sympatycznej rasie sięgają XI w. Obecnie jest to jedna z najpopularniejszych ras w Polsce. To pies średniej wielkości. Jego wysokość to około 55 cm w kłębie, a masa około 23 kg. Border ma prostokątną sylwetkę, mocną budowę. Jego ruchy są płynne. Ma biało-czarne lub czekoladowo-białe umaszczenie. Czasem zdarza się tricolor. Plusy rasy: wybitna inteligencja,łatwe w szkoleniu,bardzo zdrowe. Minusy rasy: rasa polecana jedynie dla osób, które są w stanie zapewnić psu codzienną pracę zgodną z przeznaczeniem,ma skłonność do ucieczek i pościgu za rowerzystami i samochodami,wymaga bardzo dużo ruchu,często nie potrafi się relaksować. Norwich terrier Prawdziwym, przypominającym pluszaka, według wielu najładniejszym psem na świecie jest niewielkich rozmiarów norwich terrier. Osiąga około 26 cm w kłębie. Ma krótkie, lecz silne i proste nogi. Jego wygląd jest zawadiacki i sugeruje bystry charakter. Włos norwich terriera jest twardy, druciany. Podszerstek gęsty. Ozdobą głowy pieska są wąsy, brwi i broda. Pulsy rasy: niekonfliktowy,pełen temperamentu,nadaje się do małego mieszkania,zdrowy,doskonały kompan starszych dzieci i nastolatków. Minusy rasy: może nie tolerować innych psów,lubi kopać w ogrodzie,wysoka cena szczenięcia. Piękny piesek – yorkshire terrier Yorki uchodzą za najpiękniejsze i najsłodsze psy z grupy terierów. Nic więc dziwnego, że były ulubieńcami monarchów i arystokracji. Początki rasy jasno wskazują na jej plebejskie pochodzenie. Były to niegdyś psy szkockich robotników, którzy wykorzystywali je do polowań na króliki. Te niewielkie psiaki tępiły gryzonie i pomagały strzec domostw. To, czym york zaskarbił sobie wielką sympatię i podziw, jest jego wspaniała szata. Włos pieska jest jedwabisty, prosty, bez podszycia, obfity i jak najdłuższy, wyraźnie oddzielony na oba boki. Plusy rasy: żywy, wesoły, skłonny do zabaw,towarzyski,polecany dla alergików,niezaczepny,czujny, może pełnić rolę stróża mieszkania,może mieszkać w małym mieszkaniu. Minusy rasy: jego szata wymaga starannej pielęgnacji,bywa hałaśliwy. Samoyed Piękny samojed pochodzi z Azji. Te ładne psy początkowo pilnowały stad i dobytku. Są wyjątkowo eleganckimi psami. Ich sylwetka zbliżona jest do kwadratu. Średni wzrost i muskularna sylwetka wskazują na wytrzymałość i dobre zdrowie zwierzęcia. Niezwykłej urody szata jest główną ozdobą psa tej rasy. Maść jest czysto biała, kremowa lub biała z biskwitem. Włos bujny, gruby, miękki i elastyczny. Plusy rasy: inteligencja,pies jest towarzyski i przyjacielski,mało wymagający,jeśli zapewni mu się odpowiednią dawkę ruchu, może mieszkać w mieszkaniu,zdrowy,nie szczeka. Minusy rasy: źle znosi samotność, dlatego nie nadaje się dla osób spędzających długie godziny poza domem,wyje,wysoka cena szczenięcia. Mops Mops nie jest psem urodziwym, jednak uchodzi, nie bez powodu, za jedną z najsłodszych ras psów. Ojczyzną mopsa są Chiny, gdzie występował już w starożytności. Na początku XVI wieku marynarze portugalscy i hiszpańscy przywieźli go do Europy, gdzie od razu podbił serca królów i możnowładców. Ciekawostką jest to, że w swojej ojczyźnie mopsa mogli posiadać tylko przedstawiciele rodów cesarskich, kradzież i hodowlę psa poza cesarskim dworem karano śmiercią. Podarowanie mopsa innej osobie uważane było za znak wielkiej przyjaźni i oddania. Do dziś posiadanie mopsa w Chinach jest wyznacznikiem statusu społecznego. Mops to pies nieduży – osiąga około 8 kilogramów. Ma dużą, masywną głowę, krótki, mocny tułów i podwójnie zakręcony wysoko na grzbiecie ogonek, a także błyszczącą, miękką, bardzo gęstą i krótką szatę. Występuje w kilku odmianach kolorystycznych: czarnej, płowej, beżowej. Plusy rasy: wyjątkowo wierny,niekłopotliwy,nie jest wybredny,bardzo przyjacielski, pozbawiony agresji,cierpliwy towarzysz starszych dzieci,nadaje się nawet do małego mieszkania,długowieczny,bardzo cichy,doskonały kompan dla ludzi starszych,dość zdrowy (szczenię należy nabyć w sprawdzonej hodowli). Minusy rasy: głośno chrapie,ma tendencję do nadwagi,nie nadaje się dla ludzi lubiących spędzać aktywnie czas na świeżym powietrzu,mocno gubi sierść,źle znosi upały. Wśród wielu ras na pewno każdy znajdzie tę, która skradnie jego serce. Nie zapominajmy również o tym, że i wśród popularnych kundelków mogą znaleźć się prawdziwe psie piękności. Niezależnie od urody każdy pies wymaga należytej opieki i zapewnienia odpowiednich warunków. Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Streszczenie. Przedsiębiorca i przedsiębiorczość są defi niowane na wiele sposobów. Na potrzeby pracy przyjęto, że przedsiębiorczość dotyczy gotowości do zmian mających za zadanie poprawę sytuacji ekonomicznej. W artykule przedstawiono wyniki z badań go-spodarstw zajmujących się hodowlą owiec na terenie województwa podlaskiego. Bada-nia dotyczą lat 2003–2004 oraz roku 2009. Wyniki badań z lat 2003–2004 posłużyły do zidentyfi kowania sytuacji w gospodarstwach owczarskich oraz jako baza do porównania zmian w postawach rolników, które nastąpiły po pierwszych latach członkostwa w UE. Do określenia gotowości hodowców owiec do zmian (zachowań przedsiębiorczych) zo-stały przedstawione możliwości zwiększenia opłacalności produkcji owczarskiej. Poziom przedsiębiorczości i gotowości do takich działań wśród hodowców owiec jest niski. Przej-mowanie gospodarstw przez młodych producentów może przyczynić się do podejmowania decyzji innowacyjnych. Słowa kluczowe: hodowla owiec, przedsiębiorczość, integracja europejska, woj. pod-laskie WSTĘP Przedsiębiorcę i przedsiębiorczość defi niowano w przeszłości w różny sposób, w za-leżności od ustroju społeczno-gospodarczego. W okresie merkantylizmu przedsiębiorcą był kapitalista handlowy realizujący transakcje handlowe. W okresie rewolucji przemy-słowej to przedsiębiorca przemysłowy podejmował się wytwarzania produktów, przy za-angażowaniu kapitału w zakup maszyn i organizację produkcji. Ojciec ekonomii Smith w swojej pracy pt. „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” z 1776 r. wska-zał na takie kierunki przedsiębiorczości, jak wytwarzanie surowców, ich przetwarzanie, przewożenie produktów oraz dokonywanie podziału na drobne części. Przedsiębiorca zo-Adres do korespondencji – Corresponding author: Tomasz Rokicki, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw, ul. Nowoursynowska 166, 02-787 Warszawa, tel. (22) 593 42 38, e-mail: tomasz_rokicki@ 1Praca naukowa fi nansowana ze środków na naukę w latach 2009–2010 jako projekt badawczy nr N N311 010537 192 T. Rokicki Acta Sci. Pol. stał określony jako człowiek posiadający umiejętność oszczędzania i mobilizowania ka-pitałów [Grzebyk 2005]. Ciekawą defi nicję przedsiębiorczości podał Schumpeter [1960], określając ją jako nową kombinację środków produkcji umożliwiającą wprowadzenie nowego wyrobu lub technologii, otwarcie nowego rynku, pozyskanie nowych źródeł su-rowców lub wprowadzenie nowej organizacji. W polskiej literaturze przedsiębiorczość jest określana jako cecha wyzwalająca inicjatywę, zapobiegliwość oraz troskę o rozwój fi rmy, o maksymalizację jej wyników rzeczowych i fi nansowych [Skowronek-Mielcza-rek 2003]. Rozumiana też jest jako funkcja w zarządzaniu fi rmą utożsamiana z celem jej działalności, jakim jest maksymalizacja korzyści materialnych czy też niematerialnych [Strużycki 2002]. Zdaniem Sikorskiej-Wolak [2000], przedsiębiorczość to całokształt indywidualnych lub zespołowych działań bądź predyspozycji do działania, które przeła-mują istniejące wzorce. Podstawowymi pojęciami dla przedsiębiorczości są kreatywność i innowacyjność. Zdaniem Grzebyk [2005], przedsiębiorczość może być rozpatrywana jako: sposób działania charakteryzujący się gotowością podejmowania nowych, niekon-wencjonalnych, ryzykownych przedsięwzięć i wykazaniem inicjatywy w ich poszu-kiwaniu i rozpoczynaniu, cecha ogólna przedsiębiorstwa, wyrażająca się w poszukiwaniu i podejmowaniu z własnej inicjatywy i na własną odpowiedzialność i ryzyko nowych, niekonwencjo-nalnych sposobów działania w celu osiągnięcia sukcesu. Przedsiębiorczość jest więc defi niowana w literaturze przedmiotu w zróżnicowany sposób. Pojęcie przedsiębiorcy może być natomiast defi niowane jako człowieka, który tworzy przedsiębiorstwo lub je kontroluje, dostrzega sprzyjające okazje i wykorzystuje je [Say 1960]. Według Schumpetera [1960], przedsiębiorca podejmuje nowe działania lub przekształca dotychczasowe przedsięwzięcia w nowe, dokonuje wyborów w różnych sytuacjach społecznych. Działania ekonomiczne i nieekonomiczne takiej osoby stają się częścią procesu rozwojowego. Z kolei Drucker [1992] określa przedsiębiorcą tego, kto poszukuje zamiany, reaguje na nią i wykorzystuje okazje do społecznej lub gospodarczej innowacji. Przedstawione defi nicje przedsiębiorczości i przedsiębiorcy miały za zadanie uka-zanie zróżnicowanego podejścia do tych pojęć. Autor skłaniałby się do przyjęcia na po-trzeby pracy defi nicji, według której działania związane z przedsiębiorczością dotyczą gotowości do zmian mających za zadanie poprawę sytuacji ekonomicznej oraz chęć do wprowadzania ich w życie. Produkcja owczarska, będąca jednym z rodzajów działalności rolniczej, straciła na znaczeniu pod koniec XX wieku. Przyczyną był drastyczny spadek pogłowia owiec w drugiej połowie lat 80. i w pierwszej połowie lat 90. XX wieku. Taka sytuacja była spowodowana zmniejszeniem się popytu na produkty owczarskie, a w rezultacie opła-calności produkcji owczarskiej. Spadły przede wszystkim ceny wełny, a na świecie wy-stępowała nadprodukcja tego surowca [Klepacki 2005]. Najbardziej wytrwali owczarze pozostali na rynku, likwidacji zaś uległy stada najmniejsze. Nowy, dominujący kierunek mięsny produkcji owczarskiej spowodował zmiany w liczebności i strukturze rasowej owiec. Oprócz użytkowania mięsnego ważnym kierunkiem stała się hodowla ras zacho-wawczych [Klepacki, Rokicki 2005]. Pogorszenie się sytuacji ekonomicznej gospodarstw • • Stan i perspektywy rozwoju przedsiębiorczości wśród hodowców owiec 193 Oeconomia 9 (2) 2010 owczarskich mogło przyczynić się do większej gotowości rolników do zmian, innowa-cji, do działań rozumianych jako przedsiębiorczość. Celem artykułu jest określenie po-staw, gotowości do zmian wśród hodowców owiec, którzy pozostali na rynku. Integracja z Unią Europejską i związane z tym przekształcenia w wielu sferach mogły spowodować zmianę postaw, podjęcie nowych działań w ramach produkcji owczarskiej. W związku z tym ważne wydaje się określenie, w jakim kierunku ewoluowały działania związane z przedsiębiorczością. MATERIAŁ I METODY W artykule przedstawiono wyniki z badań gospodarstw zajmujących się hodowlą owiec na terenie województwa podlaskiego. Badania dotyczą lat 2003–2004 oraz roku 2009. W latach 2003–2004 na terenie województwa podlaskiego istniało 65 gospodarstw hodowlanych. Badaniami objęto całą populację. Gospodarstwa były zróżnicowane pod względem powierzchni użytków rolnych (UR) oraz liczby posiadanych owiec matek. Wykorzystując metodykę stosowaną przez GUS podczas Powszechnych Spisów Rol-nych, można było podzielić gospodarstwa na grupy według powierzchni UR. W badanej zbiorowości brak było gospodarstw o powierzchni do 5 ha. W przedziale 5,01–10 ha było 7 gospodarstw, 10,01–15 ha – 19 jednostek, 15,01–30 ha – 29, 30,01–50 ha – 7, a powyżej 50 ha UR tylko 3 gospodarstwa. Między powierzchnią UR a liczebnością stada matecznego owiec istniała korelacja dodatnia. Stada liczyły od 35 do 300 owiec matek. Populacja była więc dość zróżnicowana. W 2009 roku badania powtórzono na mniejszej grupie, tj. 10 gospodarstw, które były w populacji z lat 2003–2004. Był to pierwszy etap realizacji grantu badawczego, a w kolejnych przebadanych ma zostać 15 kolejnych gospo-darstw. Do przedstawienia sytuacji hodowli owiec w latach 2003–2004 wykonano analizę SWOT, a do określenia gotowości hodowców owiec do zmian (zachowań przedsiębior-czych) przedstawione zostały możliwości zwiększenia opłacalności produkcji owczar-skiej. W 2009 roku wykonano podobne zestawienia w celu określenia zmian w poglądach i perspektyw rozwoju przedsiębiorczości wśród hodowców owiec. Wszystkie dane zosta-ły zebrane na podstawie wywiadów kierowanych przeprowadzonych z rolnikami. WYNIKI Przystąpienie Polski do UE z perspektywy pierwszych lat zostało ocenione pozy-tywnie przez większość społeczeństwa. Jednak w samym okresie integracji opinie były zróżnicowane. Z członkostwem w strukturach europejskich wiązały się szanse i za-grożenia dla producentów owiec. Wyniki badań z lat 2003–2004 mają posłużyć do zi-dentyfi kowania sytuacji w gospodarstwach owczarskich oraz jako baza do porównania zmian w postawach rolników, które nastąpiły po pierwszych latach członkostwa w UE, a dokładnie w 2009 roku. Analiza SWOT przeprowadzona dla gospodarstw owczarskich w latach 2003–2004 zawiera tylko najważniejsze, według rolników, czynniki uszerego-wane według liczby wskazań (% odpowiedzi). 194 T. Rokicki Acta Sci. Pol. Wśród szans znalazły się: polepszenie opłacalności produkcji owiec (85% odpowiedzi), skorzystanie z kredytów preferencyjnych, funduszy unijnych (70%), dodzierżawienie i zakup ziemi (67%), niskie ceny produktów od owiec (72%), podatki w rolnictwie (68%), brak następcy (62%), wyższe koszty nawozów (58%), wyższe składki KRUS (52%), niższe wynagrodzenia na wsi niż w mieście (51%). Jako mocne strony gospodarstw zostały podane: wiedza poparta doświadczeniem (90% odpowiedzi), zamiłowanie do rolnictwa (84%), odpowiedni sprzęt do produkcji pasz (72%), wyspecjalizowanie się (70%), następca (61%), wiek gospodarza (54%). Rolnicy podali również słabe strony ich gospodarstw: słabe gleby i brak możliwości kupna ziemi (86%), brak inwestycji (79%), prowadzenie jednego rodzaju działalności rolniczej (67%), niedostateczne zmechanizowanie produkcji (64%), brak sprzętu do produkcji pasz objętościowych (57%), mała elastyczność (52%). W wyniku przeprowadzenia wywiadu uzyskano informacje o możliwościach zwięk-szenia opłacalności produkcji owczarskiej. Poszczególnym czynnikom (rolnik mu-siał wybrać 5 najważniejszych) nadano rangi. Za pierwszą lokatę czynnik otrzymywał 1 punkt, a za ostatnią (piątą) – 5 punktów. W latach 2003–2004 poprawa opłacalności była możliwa według rolników poprzez: Stan i perspektywy rozwoju przedsiębiorczości wśród hodowców owiec 195 Oeconomia 9 (2) 2010 DYSKUSJA W tej części artykułu zostaną omówione wyniki analizy SWOT z lat 2003–2004, któ-rej zadaniem było przedstawienie sytuacji gospodarstw hodowlanych. Obawy i nadzie-je zgłaszane przez rolników zostały zweryfi kowane w 2009 roku. Określono też, które z nich się sprawdziły, a które nie. Sytuacja gospodarstw jest bazą do podejmowania wie-lu decyzji, do zachowań przedsiębiorczych. Podobnym porównaniom zostaną poddane możliwości zwiększenia opłacalności produkcji owczarskiej, które należy utożsamiać z gotowością do takich działań. W latach 2003–2004 ważne dla gospodarstw owczarskiej było utrzymanie, a nawet wzrost stawek dotacji do owcy matki. W 2009 roku taka forma wsparcia została zanie-chana, zgodnie z postanowieniami zapisanymi w traktacie przedakcesyjnym. Możliwe było otrzymywanie tzw. płatności za ważenie, której wysokość była niższa niż wcześniej wypłacanych dotacji. Wyższe ceny produktów pochodzących od owiec były upatrywane jako szansa dla producentów na poprawienie opłacalności. Trzeba jednak stwierdzić, że wysokie ceny nie sprzyjały zainteresowaniu zakupem jagnięciny ze strony wciąż mało zamożnego społeczeństwa polskiego. Ceny żywca jagnięcego w 2009 roku utrzymywały się na trochę niższym poziomie niż w latach 2003–2004. Zainteresowanie społeczeństwa tym rodzajem mięsa ciągle wzrastało. Szanse dla gospodarstw rolnicy upatrywali w ob-niżeniu kosztów produkcji (spadek cen nawozów, paliwa), kosztów inwestycji (tańsze maszyny) oraz w możliwościach skorzystania z funduszy unijnych. W przypadku środ-ków do produkcji po akcesji nastąpił znaczny wzrost ich cen. Możliwość korzystania z funduszy unijnych przyczyniała się natomiast do wzrostu cen maszyn. Spełniły się więc zagrożenia, które podali rolnicy w latach 2003–2004. Wyższe nakłady oraz koszty po-wodują w konsekwencji większe dysproporcje w poziomie wynagrodzenia na wsi i w mieście oraz rezygnację młodzieży z pracy w gospodarstwie. Taka prawidłowość wystę-powała według rolników również w 2009 roku. Szanse wynikające z zakupu ziemi lub jej dzierżawy w 2009 roku zostały ograniczone do minimum, głównie na skutek wzrostu cen ziemi po akcesji do UE. Najważniejszą funkcją analizy mocnych i słabych stron przedsiębiorstwa jest określe-nie procesów i struktur ujawniających potencjał oraz rzeczywiste możliwości organiza-cyjne [Juchniewicz 2000]. Mocną stroną w przypadku gospodarstw było doświadczenie i zamiłowanie do produkcji rolniczej. Średni wiek rolnika w latach 2003–2004 wynosił 50 lat, większość miała następców. Mocną stroną było wyspecjalizowanie się w produkcji i posiadanie odpowiednich maszyn. W 2009 roku w niektórych gospodarstwach nastąpiła zmiana pokoleniowa. Do takiej sytuacji przyczyniły się możliwość skorzystania z rent strukturalnych oraz łatwiejszy dostęp do funduszy unijnych dla młodych rolników. Słabości wynikały z braku inwestycji oraz posiadania zbyt słabych gleb. Zwracano również uwagę na prowadzenie jednego rodzaju działalności i zbyt małą elastyczność. W 2009 roku poprawiła się sytuacja w zakresie inwestycji, co wiązało się również z lep-szym wyposażeniem w maszyny konieczne do produkcji. Możliwości zwiększenia opłacalności produkcji owczarskiej rolnicy widzieli w la-tach 2003–2004 przede wszystkim w wyższych stawkach dotacji do owiec matek. Na kolejnych miejscach znalazły się wzrost cen jagnięciny i wełny. Najmniejsze możliwości upatrywane były przez rolników w agroturystyce, przetwarzaniu surowców, większym 196 T. Rokicki Acta Sci. Pol. zainteresowaniu społeczeństwa jagnięciną i tworzeniu grup producenckich. Można więc powiedzieć, że rolnicy liczyli na czynniki rynkowe bardziej niż na te, które wymagają własnej aktywności, zachowań przedsiębiorczych. Ważność czynników wpływających na opłacalność produkcji owczarskiej w poszczególnych grupach gospodarstw według powierzchni UR była w małym stopniu zróżnicowana. W 2009 roku nastąpiła zmiana postaw rolników. Przy zastosowaniu podobnej metody oceny odpowiedzi jak w latach wcześniejszych określono najważniejsze sposoby na po-prawę opłacalności produkcji owczarskiej. Były one następujące: wzrost cen jagnięciny (1,10 punktu), Porównując wyniki otrzymane w 2009 roku do tych z lat 2003–2004 należy stwier-dzić, że rolnicy ciągle upatrują szans na poprawę opłacalności produkcji owczarskiej w czynnikach rynkowych. Na uwagę zasługuje większa liczba czynników, które wią-żą się z aktywnością ze strony producentów. Przetwarzanie surowców, głównie mięsa jagnięcego, przyczyniłoby się do poprawy wyników ekonomicznych. Rolnicy mogliby przejąć marżę pobieraną przez pośredników. Podobnie wygląda sytuacja w przypadku sprzedaży bezpośredniej, choć ze względu na coraz bardziej restrykcyjne przepisy ten sposób byłby trudniejszy. Typowymi działaniami związanymi z przedsiębiorczością są agroturystyka oraz tworzenie grup producenckich. Te działania wymagają zaangażo-wania, dodatkowych inwestycji, czy też zmierzenia się z wieloma formalnościami typu biurokratycznego. Ewolucja poglądów przebiega więc powoli, a hodowcy owiec nie są skłonni do działań związanych z przedsiębiorczością. WNIOSKI Sytuacja gospodarstw, perspektywy oraz występujące zagrożenia mają wpływ na działania związane z przedsiębiorczością. Dość sceptyczne postawy prezentowane w okresie akcesji uległy w 2009 roku poprawie. Na usprawiedliwienie niskiej gotowości hodowców owiec do działań związanych z przedsiębiorczością może służyć fakt, iż na rynku pozostali wytrwali rolnicy, traktujący tę działalność często jako hobby. Prowadzili oni swą działalność, w większości przypadków, przez kilkadziesiąt lat. Przestawienie się na inny rodzaj produkcji było utrudnione, głównie z uwagi na wysokie koszty inwestycji czy też obawę o brak wiedzy. Przechodzenie na rentę strukturalną powodowało wymianę pokoleń. Młodzi producenci byli bardziej skłonni do działań określanych jako przedsię-biorcze. Zgłaszali gotowość do podjęcia działalności agroturystycznej, tworzenia grup producenckich, organizowania przetwórstwa czy też sprzedaży bezpośredniej. Poziom przedsiębiorczości i gotowości do takich działań wśród hodowców owiec jest niski. Przejmowanie gospodarstw przez młodych producentów może przyczynić się do podejmowania decyzji innowacyjnych mających na celu poprawę opłacalności produkcji owczarskiej. • • • • • • • Stan i perspektywy rozwoju przedsiębiorczości wśród hodowców owiec 197 Oeconomia 9 (2) 2010 PIŚMIENNICTWO Drucker 1992. Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady. PWE, Warszawa, 8–24. Grzebyk B., 2005. Stan i perspektywy rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich. [w:] Procesy przystosowawcze przedsiębiorstw agrobiznesu do gospodarki rynkowej, Klepac-ki B. (red.). Wieś Jutra, Warszawa, 239–252. Juchniewicz M., 2000. Planowanie działalności przedsiębiorstwa. Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn, 10–30. Klepacki B., 2005. Prowadzenie efektywnych gospodarstw owczarskich po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej. Poradnik dla producentów jagniąt rzeźnych, Niżnikowski R. (red.). TWIGGER Warszawa, 151. Klepacki B., Rokicki T., 2005. Produkcja owiec szansą zwiększenia dochodów dla gospodarstw rolnych. Wieś Jutra, nr 11(87), 37–38. Say 1960. Traktat o ekonomii politycznej, czyli prosty wykład sposobu, w jaki się tworzą, rozdzielają i spożywają bogactwa. PWN, Warszawa, 19. Schumpeter J., 1960. Teoria rozwoju gospodarczego. PWN, Warszawa, 104–120. Skowronek-Mielczarek A., 2003. Przedsiębiorstwo – przedsiębiorczość – rynek. SGH, Warszawa, 214. Sikorska- Wolak I., 2000. Przedsiębiorczość w teorii i praktyce. [w:] Rola małych i średnich przed-siębiorstw w rozwoju obszarów wiejskich, Łęczycki K. (red.). Wydawnictwo Akademii Podlaskiej, Siedlce, 107. Strużycki M., 2002. Zarządzanie małym i średnim przedsiębiorstwem. Uwarunkowania europej-skie. Difi n, Warszawa, 109–113. THE SITUATION AND PERSPECTIVES IN DEVELOPMENT OF SHEEP FARMERS ENTREPRENEURSHIP Abstract. An entrepreneur and entrepreneurship used to be defi ned on many ways. The author has defi ned the entrepreneurship as readiness for changes improving the economic situation. The paper presents results of research conducted within sheep farms in podlaskie province. The research was carried out in 2003–2004 and 2009. The results of 2003–2004 were a basis for comparison of changes in farmers opinions in fi rst years of the EU integra-tion. Sheep farmers’ readiness for changes (entrepreneurial behaviour) was expressed by possibilities of increasing sheep production profi tability. However, a level of entrepreneur-ship of the sheep farmers was low. Nevertheless, taking over farms by young farmers could result in taking up innovation decisions. Key words: sheep breeding, entrepreneurship, European integration, podlaskie province Zaakceptowano do druku – Accepted for print Oeconomia 9 (2) 2010, 199–210 OCENA SYTUACJI FINANSOWEJ GMIN WIEJSKICH